Ooit de enige plek op aarde waar nootmuskaat groeide, was het geïsoleerde Banda (Molukken, Indonesië) voor de VOC van enorme waarde. Tot op de dag van vandaag resoneert de Nederlandse aanwezigheid in de cultuur en het fysieke landschap. Hoe kijken de jongeren van de Banda-eilanden naar hun geschiedenis? Willen ze juist het verleden van zich afschudden of zijn ze trots op de eilanden, haar sterk eigen identiteit en erfgoed? Willen ze weg of juist blijven? Hoe zien zij hun toekomst? De tentoonstelling I love Banda is een beeldverslag over identiteit en het universele van jong zijn tegen de achtergrond van een gedeeld verleden.
Wie na lang varen de afgelegen Banda-archipel in zicht krijgt, ziet eerst de contouren van de imposante vulkaan Gunung Api, die als een groene piramide uit zee rijst. Dan tekenen de stranden en de overweldigende natuur zich af, de bedrijvigheid op de kade en in de straten. Aan wal springt het dominante Nederlandse koloniale erfgoed in het oog. Massieve forten, restanten van plantages, oude perkenierswoningen en op straat liggende kanonnen: het zijn de stille getuigen van een beladen geschiedenis. Getuigen waar vandaag de dag vele kinderen en jongeren klimmen, rennen, hoepelen, voetballen, handjeklappen, selfies maken, socializen en flirten. Hun sprankelende aanwezigheid lijkt de zwaarte van het erfgoed te verlichten.
Documentair fotograaf Isabelle Boon (1972) bezoekt de Banda-eilanden voor het eerst in 2016. Tijdens haar verblijf wordt ze gegrepen door de ruige natuur, de warmte van de mensen en de dynamiek en energie van de jeugd. In het guesthouse waar ze verblijft, ontmoet ze de 21-jarige Karis Kandeng (1996). Waarom precies weet ze niet, maar de introverte Karis, die als ‘manusje-van-alles’ in het questhouse werkt, maakt diepe indruk op haar. Kort na deze ontmoeting maakt Isabelle kennis met de doortastende Ulfa Murad (1999). Ulfa stapt op haar af met de vraag of ze haar Engels mag oefenen. Ze wil gaan studeren en docent Engels worden. Ook Ulfa intrigeert Isabelle: “Deze jonge vrouw heeft me omvergeblazen.” De ontmoetingen met Karis en Ulfa vormen het begin van een hechte band, van meerdere reizen naar de Banda-eilanden, van nieuwe inzichten én een nieuw beeldproject.
Op de drempel van de toekomst
Omwille van zijn tastbare geschiedenis, is aan de Banda-archipel een UNESCO- werelderfgoed nominatie toegekend. Een inwilliging betekent een nieuw hoofdstuk in de toekomst van de eilandengroep. Naast de impact van de ontmoetingen met de jongeren plantte ook het besef dat het koloniale erfgoed een grote rol speelt in de toekomstige ontwikkeling van de eilanden het zaadje voor het nieuwe beeldproject. Het project zou een bijdrage kunnen leveren aan het debat over de koloniale geschiedenis van Nederland en de belevingswereld, dromen en ambities van een jonge generatie Bandanezen centraal kunnen stellen. Want, welke betekenis hebben de koloniale overheersing en het erfgoed voor hen? En, hoe zien zij hun toekomst en die van de eilanden?
De zoektocht naar een ‘gedeeld’ verleden, naar de invloed van een Nederlands-Indonesische geschiedenis op het Banda van vandaag resulteerde in het indrukwekkende I love Banda. Vanuit het perspectief van Karis, Ulfa, Mega Vani, Ode, Nabila en Nyellow ontvouwt I love Banda zich als een gelaagde vertelling over erfgoed, identiteit, gemeenschapszin en het universele van jong zijn.
Talloos veel schillen
I love Banda presenteert zich op het eerste oog zonder omwegen aan de kijker. Beelden uit het persoonlijk leven van de jongeren, van de rijke overlevering van immaterieel erfgoed (reikend van ver vóór tot ver na de Nederlandse overheersing), het kenmerkende karakter van de eilandengroep en de dynamiek van het publieke leven passeren de revue. Wie langer kijkt ziet hoe heden en verleden in de beelden een wisselwerking aangaan en een rijkgeschakeerd verhaal vertellen over cultuur, identiteit en religie. Vanuit de belevingswereld, dromen en ambities van de zes jongeren leren we de Banda-eilanden begrijpen als plek in het nu. De handreiking tot verdieping in een beladen geschiedenis is daar, voor wie hem grijpen wil.
Band
Hoe is het om op te groeien tussen koloniaal erfgoed dat zo nadrukkelijk aanwezig is in het landschap en de cultuur? Voor het gros de jongeren die Isabelle voor I love Banda volgde, heeft het erfgoed nauwelijks enige betekenis, merkte ze op. “De jongeren op Banda zijn zich vaak niet bewust van de beladenheid van de plekken waar ze dagelijks doorheen lopen. Koloniale monumenten zijn voor hen een plek voor sociaal contact, sport en spel. Je hoeft ook helemaal geen band met het erfgoed of een uitgesproken mening over dit onderwerp te hebben. Dat is een belangrijke conclusie van dit project. De jongeren leven in het nu, zijn bezig met jong zijn en nauwelijks met de overheersing en genocide van Banda.”
De belofte
Of de Banda-archipel de geïsoleerde tijdcapsule zal blijven die het vandaag de dag is, hangt in grote mate af van huidige en toekomstige generaties. Karis, Ulfa, Ode, Mega Vani, Nabila en Nyellow spelen ieder hun eigen rol in de ontwikkeling van de eilanden; zij schrijven de geschiedenis van morgen. “Het is nodig dat jongeren hun stem laten horen”, vindt Isabelle. “Dat ze betrokken en gestimuleerd worden en verantwoordelijkheid krijgen. Zo krijgen ze meer zeggenschap over het Banda van de toekomst.” Voor Isabelle Boon resulteerde haar zoektocht naar het Banda van nu in meer dan een nieuw beeldverhaal. Ontmoetingen mondden uit in blijvende contacten en de veerkracht en positiviteit van de zes lieten een onuitwisbare indruk achter. “Het verleden is niet wat hen definieert”, besluit ze. “Deze jongeren durven te dromen, plannen te maken en vooruit te kijken. Zij hebben me laten zien hoe belangrijk dat is.”
Dit is een verkorte versie van het artikel ‘De belofte – in gesprek met Isabelle Boon’ geschreven door Sara Keijzer en Mascha Dammers voor Zeemagazijn 2021 v1
Meer informatie over deze tentoonstelling of tickets kopen? Dat kan op de website van het Scheepvaartmuseum.