We moeten het als cultuurliefhebbers hebben over museumcollecties
Een tijd geleden kwam ik in de wondere wereld van memes een pareltje tegen. “What feels British, but isn’t actually British?” Antwoord: “The contents of the British Museum.” Raak. Dit geldt natuurlijk niet alleen voor de musea van het Verenigd Koninkrijk. Wat dacht je van het Rijksmuseum? Het Tropenmuseum of het Volkenkunde museum? Ja precies, ook heel wat collecties die niet Nederlands zijn.
Het koloniale verleden van Nederland werd niet veel besproken. Gelukkig is daar in de laatste jaren door inzet van veel toegewijde mensen verandering in gekomen. Denk aan Wayne Modest van het NMWC of Marian Duff van o.a. OSCAM die zich beide op hun eigen manier al jarenlang inzetten voor een nieuw beeld in musea. Ik vind het erg belangrijk dat we over de koloniale historie leren, omdat het zoveel verband houdt met onze huidige samenleving. Wist je bijvoorbeeld dat Nederland wel 24 koloniën heeft gehad? Dit leerde ik afgelopen week tijdens De Racisme Kennistest van BNNVARA.
Kunst uit deze koloniën bevindt zich tot op de dag van vandaag in Nederlandse musea. Roofkunst wordt het ook wel genoemd, wat ik een erg treffende term vind. Deze objecten werden geroofd toen kolonisten een land met mens en al in bezit namen. Nu, honderden jaren later, staan deze kunstwerken nog steeds als pronkstukken tentoongesteld. Ook al worden deze stukken nu voornamelijk tentoongesteld met een educatief doel, er blijft toch een nare geschiedenis aan vast plakken. Een geschiedenis die nog te vaak vanuit het witte perspectief verteld wordt. Wel iets om over na te denken de volgende keer dat je door een museum loopt.
Het roven van deze objecten staat gelijk aan het roven van cultuur. Cultuur is iets ongrijpbaars, maar vertaalt zich ook naar fysieke zaken zoals beelden, sieraden, geschriften enzovoorts. Ieder meegenomen object is een stukje verdwenen cultuur. Daarnaast hadden (en wellicht hebben) deze objecten vaak ook een spirituele waarde. Ieder meegenomen object is ook een stukje verdwenen spiritualiteit.
Anders gezegd, als ik het heb over het dekoloniseren van musea draait het niet alleen om de fysieke actie van het teruggeven van objecten die niet rechtmatig verkregen zijn. Ik heb het ook over het teruggeven, wanneer de voormalige kolonie dit wil, van een stuk cultuur en spiritualiteit die mogelijk van belang kunnen zijn. Ik zeg mogelijk, omdat ik zelf geen inheemse achtergrond heb en dit dus niet voor hen kan invullen.
Naast het eventueel teruggeven van roofkunst denk ik dat musea ook op een krachtige manier kunnen bijdragen aan het publieke gesprek over de dekolonisatie van cultuur. Het verhaal dat binnen de museummuren verteld wordt kan - nee, moet - er één zijn waar ruimte is voor meerdere perspectieven uit het verleden. Alleen zo kan een compleet verhaal worden verteld. Op het moment kijk ik zelf heel erg uit naar de nieuwe tentoonstellingen; Slavernij in het Rijksmuseum en Surinaamse School in het Stedelijk Museum. Het Rijksmuseum is al sinds 2017 bezig met de voorbereiding van deze tentoonstelling waarbij ze met veel externen hebben geschakeld. Isa Does volgt het samenstellen van deze tentoonstelling in Nieuw Licht: Het Rijksmuseum en de slavernij. In deze documentaire is ruimte voor verschillende verhalen uit deze zwarte bladzijde van de Nederlandse geschiedenis.
Ik vertel je in principe helemaal niks nieuws in dit stuk. Er zijn heel veel mensen die hier al legio relevante artikelen, inspirerende documentaires en diepgaande boeken over hebben gemaakt. Mensen die hier veel meer vanaf weten dan ik. Mensen die hier persoonlijk door geraakt worden. Mensen die hiervoor gestudeerd hebben. Ik ben gewoon een persoon die het hier met jou, van cultuurliefhebber tot cultuurliefhebber, even over wilde hebben.
Deze column is geschreven door creatief strateeg, project manager en podcaster Nikki Neervens en is onderdeel van de serie ‘De Makerscolumn’ die wekelijks hier verschijnt. Meer zien van Nikki Neervens?
